BAKARSIN BİR TÜRK GİRİVERİR

         

          1960’lı yılların ortalarıydı, Silifke’de lisede okuyordum. O yıllarda çok Fransız turist gelirdi Gilindire’ye. Yazın ben de onların peşinde koşardım, öğrendiğim yabancı dilimi uygulamak, pekiştirmek için.

                Anamur-Silifke yolu, yeni açılmış ve deniz kenarından geçiyordu. Yol üzerinde de Yaşar Taner’in bir lokantası vardı. İşte o lokantada, o yıllarda tanışmıştım Fransız Charles ile.  Fizikçiydi ama asistan mıydı değil miydi onu pek anımsamıyorum.

            İlişkimiz kesik kesik de olsa sürdü. 1970’li yılların ortalarında sık sık tatile gelirlerdi ailecek. Dönüşlerinde Ankara’da bize uğrarlardı. Daha sonraları arkadaşlığımız kesintisiz sürdü. Her yılbaşında posta ile bize armağanlar yollarlardı, özel günlerimizde de telefonlaşırdık. İhtiyaç duyduğum ve Türkiye’de bulamadığım kitapları alıp gönderirdi bana. Yaz tatilini Türkiye’de geçirecekse, mutlaka Aydıncık’ta geçirir ve bu süre zarfında da birlikte olurduk. Onun çocukları ile benimkiler birlikte yüzer, eğlenir ve oynarlardı. Birbirimize saygı ve sevgi duyan iki kardeş gibiydik.

              1985 yılında Fransa’ya gittiğim zaman bir hafta kadar beni Rouen’daki evinde ağırlamış; öğretim üyeliği yaptığı üniversiteye götürüp arkadaşlarıyla tanıştırmıştı. Karısı da, eşime ve çocuklarıma hediyeler yollamıştı.

      1992 yazında Fransız Kültür Bakanlığı tarafından Paris’e davet edildiğimde, beni evine çağırdı ve Normandiya bölgesinin gezilip görülecek yerlerine götürdü, Seine nehri kıyısında güzel bir lokantada öğle yemeği yedik.

      Akşamüstü eve döndük. Bahçesinde itilerek açılıp kapanan ahşap bir giriş kapısı vardı. Arabadan indim ve kapıyı açtım. Arkadaşım arabası ile içeri girdi ve park etti. Kapıyı kapatayım mı diye sordum. Verdiği cevap karşısında şaşırıp kalmıştım:  “Lütfen kapat, bakarsın bir Türk girer.” Ben de ona kapatmaya gerek kalmadı, çünkü Türk içeride deyince utancından kıpkırmızı kesildi ve özür üstüne özür diledi. “Bu, bizim dilimizde bir deyim, seninle hiç ilgisi yok” dedi. Ben de üzerine gitmedim. Arkadaşım da bu sözü kullandığına bin kere pişman olmuştu.

     Benim Paris’teki işim henüz bitmemişti. Bir hafta daha kalmam gerekiyordu. Onlar yaz dinlencesi için ağustos ayında Aydıncık’a gideceklerdi ve benden on gün kadar önce yola çıktılar.

    Ayın ortasına doğru biz de geldik. Çoğu zaman birlikte yiyip içiyorduk. Bir gün onları akşam yemeğini davet ettik. Hep birlikte lokantada yiyecektik. Biz onlardan önce vardık ve masanın düzenini kontrol ettik, eksik olup olmadığına baktık. Her şey istediğimiz gibiydi. Arkadaşım nedense geç kalmıştı. Yanlarına gittim. Onlar da çıkmak üzereymiş. Araba açık, çadır açık, yola düştüler.

     Charles, her şey ortada; bakarsın bir Türk geliverir dedim. Dönüp bana şöyle bir baktı ve “Mustafa, senden kaç kez özür dileyeceğim? Hatırlatmak zorunda mısın” dedi. Omzunu şöyle bir tıpışladım ve yürüdük lokantaya doğru…  

VEYSEL BABA'NIN ARDINDAN

28 Ocak 1961 tarihinde, Toroslar’dan soğuk bir kış poyrazı kopup gelmiş. Katmış önüne Veysel Kaptan’ın küçücük sandalını. Ölümün pençesinden kurtulmayı başararak Kıbrıs’a sürüklenen Veysel Kaptan, bu kez de bir başka rüzgâra kapıldı, bahtının rüzgârına. İlk kalp krizine yenik düştü, takvim yaprakları 28 Kasım 2008 Cuma’yı gösterirken. Götürüldü dostlarının omuzlarında sevgilim dediği mavi suların karanlığına değil de sadık yâri kara toprağa. Böylece bir yıldız daha kaydı Aydıncık’ta, ardında binlerce anı bırakarak. Mekânı cennet olsun!

Yoksulluğun bir karayılan gibi boğazıma dolandığı öğrencilik yıllarımda, sürekli yardımıma koştuğu için baba dediğim o sevgili ağabeyim Veysel Yalçıner, altmış altı yıllık ömrüne neler sığdırmadı ki!

İlkokul mezunuydu, Veysel Baba. Fransa’yı bile görmemişti ama Nicole (Nikol) adında bir Fransız kadına duyduğu ilgi nedeniyle Fransızca öğrendi; okuyamazdı, yazamazdı ama derdini çok rahat anlatırdı, denenleri de anlardı. Nicole ile tanıştığı zaman, kadın onu “Pêcheur” ( Peşör- balıkçı) diye çağırdığı için, yıllar sonra açtığı ve sahibi olduğu motele “Pêcheur” adını verdi. Yine Nicole, ilk kez onun yaptığı balık çorbasını beğenip içtiği ve bir öpücükle ödüllendirdiği için de her sabah yaptı balık çorbasını Veysel Kaptan.

Yaz geceleri, Sancakburnu tarafında denizden doğan sini gibi ayı görünce Nicole’ü anımsar; “La lün, se bo”(Ay, güzel) der, gidip doldururdu beyazını bardağına. Ardından lokantasının terasına döner, sandalyesine oturur, ayaklarını da çiçekliğe dayayarak “Sante, Nikol” (Şerefe, Nicole) der ve başlardı yudumlamaya aslan sütünü.

İşte Kaptan’ın seyir defterinden bir bölüm:

“… 1974 yazıydı. Fransız turistlerle akşam yemeği için sözleşmiştik. Onlara balık çorbası yapacaktım. Büyükçe bir tencereye balıkları yerleştirdim. Üzerini örtecek şekilde su koydum. İki defne yaprağı, biraz maydanoz ekledim. Tencere ocakta. Bu sırada Nikol geldi. Balık çorbasının nasıl pişirildiğini görüp öğrenmek istiyormuş. Yardım etmek istedi. Ben sarımsakla uğraşırken, ona şu soğanları soy dedim. Soğan soymak tabi ki zor geldi, gözleri yaşardı. Ne o, ağlıyor musun dedim. “No, se difisil” yani zor dedi. Ben de hemencecik gözyaşlarını siliverdim. Gözümün içine şöyle bir baktı ve “Mersi” dedi. İşin garip tarafı, ben daha yeni yeni Fransızca öğreniyordum, Nikol ise hiç Türkçe bilmiyordu, bu nedenle anlaşmada zorluk çekiyorduk. Neyse çorba pişerken, acı biberli, bol maydanozlu bir de çoban salatası yaptım. Nikol, tabakları, kaşıkları ve çatalları götürdü. Diğer arkadaşlar da masayı hallettiler. Rakı, şarap, bira ve meşrubat da koymuşlar masamıza.

Nikol, yeniden yanıma mutfağa geldi. Çorbanın tadına bakmasını söyledim. Bol kimyonlu, karabiberli, ekşili ve salçalı çorbayı görüp bir de tadına bakınca, “Hım, se bon” yani çok güzel olmuş dedi. Beni mükâfatlandırmak için de yanağını bana uzattı ve parmağıyla işaret etti. Ben de zaten bu kadarcık fırsat bekliyordum. Hemen öptüm onu.

Çorba hazırdı. Tencereyi alıp dışarı çıktım. Fransızlar da tabaklarını alarak sıraya geçtiler. Nikol yanıma oturdu. Yedik, içtik. Ay doğuyordu, tepsi gibiydi. Nikol aya baktı ve bana “La lün, se bo” dedi. Sesi öyle güzeldi ki ben de derinden bir ah çektim. Çok güzel bir gece geçirdik.

Ertesi gün, Sarıyar taraflarına gittik. Oralarda da çok güzel, tabi plajlar vardı. Kıyıya çıktık. Turistlerin kimi pırıl pırıl kuma serildi, kimi böcek topluyordu kimi de âşığıyla sevişiyordu. Ben, Nikol’e bakıyordum o da bana. Sanki göz göze sevişiyordum. Bir şeyler diyecektim ama dilim yetmiyordu. İşte tam o sırada dilimi koparıp bir tarafıma sokasım geldi. Daha fazla tahammül edemedim; hemen maske, palet ve tüfeği aldım ve kendimi Akdeniz’in mavi sularına attım. Başka çarem yoktu, bu ateşi ancak o söndürürdü. Orası öyle bir yer ki insan, vereme hatta en ağır hastalığa bile yakalansa, deli veya âşık olsa, ancak o mavi suların içinde tedavi olabilirdi.

Haziran 20, bu yaz güneşinin yakıcılığı yetmezmiş gibi bir de Nikol’ün ateşi yakıyordu beni. O masmavi sularda serinleyebildim ancak. Bir iki saat sonra kendime gelebildim. Bu arada birkaç parça da balık zıpkınlamıştım. Kulağıma bir ses geldi. Baktım, Nikol. Beni çağırıyordu. Hemencecik dışarı çıktım. Anladığım kararıyla geç kaldığım için beni merak etmiş ve aramaya çıkmış. Beni görünce sevincinden zıplıyordu. Yanıma geldi. Balıklara baktı, beni tebrik etti. Ayaklarımız denizde, kuma oturduk. İçimdeki ateş yine parladı. Etrafıma şöyle bir baktım, Allah’tan başka kimse yoktu. Artık dayanamadım, elimi omzuna koydum. Yüzüme şöyle bir baktı. İçini çeke çeke solukladı. O da başını omzuma dayadı. Beş on dakika öylece kaldık. Sonra o balıkları aldı, ben de maske ve paletleri aldım. Diğer arkadaşların yanına gittik.

Vakit ikindi olmuştu. Sandala binip iskeleye döndük. Nikol, son geceleri olduğunu söyledi. O akşam da lokantada yedik, içtik ve eğlendik.

Sabahleyin baktım eşyalar yüklenmiş. Diğerleriyle sarılıp öpüştük, vedalaştık. Nikol yoktu aralarında. “U e Nikol” yani Nikol nerde dedim. “Dan la vuatür”, arabada dediler. Baktım, Nikol otomobilde oturmuş ağlıyordu. Etrafına bile bakmıyordu. Nikol, dedim. Baktı ki benim. “Aa, pardon Veizel” dedi ve hemen inip sarıldı boynuma. Ağlayarak “Orvuar” yani hoşça kal dedi. Ben de ona “Bon voyaj” güle güle dedim.

Neyse onları uğurladım. Gittiler. Bakıp kaldım arkalarından. Giliğini yitirmiş kuş gibi düşünmeye başladım. Sahile inip tüm derdimi denize döküyordum, gözlerim yaşlı…”

ERKEK VAR MI?

1960 başlarında, Gülnar-Anamur karayolu, Gilindire içerisinde, deniz kenarından değil de daha yukarıdaki eski yoldan geçerdi. O eğri büğrü, dar yol, olduğu gibi bırakılmış ve yenisi için kıyıdaki tarlalar kamulaştırılmıştı. Bizimki de kamulaştırılan alanlar arasındaydı. Merkezde, Nazilli mevkiinde, yolun güneyinde, denize doğru daralan üçgen şeklinde, yarım dönümünden fazla bir burun kalmıştı bize. Ne bina yapılır, ne ekilir ne de dikilir; tapulu ama işe yaramaz bir arazi.

Daha sonraları, bomboş duran bu yerde,  turistler çadır kurmaya başladı. Deniz, hemen önlerinde. Yüzerler, su kayağı ve sörf yaparlardı. En sık da lisede okuduğum yıllarda tanıdığım Fransız vatandaşı Gerard gelirdi, ailesiyle. Çocuklarımız birlikte oynar, ara sıra ya lokantada ya da bizim evde akşam yemeklerinde buluşurduk.

1990 başlarıydı. Yaz tatilindeydik. Onlar da gelmiş ve bizim yere kamp kurmuşlardı. Bir gün yanlarına gittim. Kavurucu yaz güneşi, inişe geçmiş; dağ da gölgesini yollamıştı çadırlarının üstüne. Oturulacak yeri ve sırt kısmı, mavi beyaz çizgili bezden, katlanır sandalyeler çıkarılmıştı dışarıya. Elimizde buzlu whisky, denize karşı oturmuş sohbet ediyorduk. Bir ara fizik hocası olan arkadaşım Gerard, “ Benim hanım, bugün çarşıda erkek aramış,” demesin mi! Karısı Joelle de “ Amma da abarttın şu küçük olayı; oldu bir kere,” deyince iyice meraklanmaya başladım.

Kadın, sarı plastik kaplı sözlük elinde,  çarşıya meyve almaya gitmiş. O yıllarda çarşı da çarşı olsa! Müşterinin aradığı değil, bakkalın sattığı bulunurdu. Bazı dükkânların önünde, birkaç küçük sandık içinde domates, kavun, karpuz, patates, soğan satılırdı. Doğru dürüst ne sebze bulunurdu ne de meyve.

Joelle, meyve ve sebzenin de satıldığı bir dükkâna girince, “Erkek var mı” demiş. Satıcı, bir kadına bakmış bir de kendine. “ Benden iyi erkek mi olur,” diyecekmiş ama diyememiş; biliyormuş, Joelle’in benim arkadaşım olduğunu. Cevap verememenin mahcubiyeti içinde bakıp kalmış kadına.   Joelle yinelemiş dileğini: “Erkek istiyorum.”  Bizim yiğidi sarmış bir telaş. “Ne yapsam ki” deyip duruyormuş. Kadın ise bir anlam veremiyormuş satıcının yüzündeki ifadeye. Yanlış mı telaffuz ettim acaba diyerek, sözlüğü açıp göstermiş: “Erik” yazıyormuş, Fransızca sözcüğün karşısında. Bakkal, “Yok” diyebilmiş sadece. Kocaman da bir “Oh!” çekmiş, kadın gidince.

Joelle, bir yerlerde hata yaptığını sezmiş ama anlayamıyormuş neyin ne olduğunu. Dışarıda açmış sözlüğünü, bakmış “Erkek” sözcüğüne. Kızarmış yüzü. Gülsün mü, ağlasın mı düştüğü duruma. Dönünce de anlatmış gafını kocasına. Gülüşmeler yükselmiş deniz kıyısından.

Gerard anlatamıyordu bile olup biteni kahkaha nedeniyle. Bu arada içkisi genzine kaçmış, gülmeyi bırakmış, öksürmeye başlamıştı. Kızı lafa karıştı. “ Anne! Söylesene bakkal nasıldı?” Joelle, gülerek yanıtladı: “ Yakışıklıydı; iri siyah gözleri kocaman açılmıştı.”

Bardaklarımız boşalmıştı bu arada. Lokantadan da kızarmış balık kokusu geliyordu. “ Haydi, gidelim. Balıklar soğumasın,” dedi Joelle. Neşe içinde tuttuk lokantanın yolunu. Masa hazırdı. Her şey mükemmeldi. Beyaz şarap da getirildi sofraya. “ Erkek ” sözcüğü düşmüyordu dillerden. Gülüşmeler sürerken, ben de anlattım, Fransa’da başıma gelen, buna benzer bir olayı:

Tekel bayiine girmiştim. Tereklerde bin bir çeşit sigara vardı. İlk kez sigara alıyordum ve markalardan hiçbirini tanımıyordum. Parası da önemliydi benim gibi bir öğrenci için. Bunlar bir yana, nasıl isteyecektim? Ana sorun buydu. Paketleri inceliyordum sürekli. Üzerinde bayan resmi bulunan birine takıldı gözüm. Adı “Fransez”. Telaffuzu da oldukça kolay bir sözcüktü. İyi de içimi nasıldı acaba? Ayrıca fiyatı da belirtilmemişti. Kararsızdım. Tam o sırada bayi,  “Buyurun” dedi. Bir Fransez kaç para, deyiverdim. Adam şöyle bir irkildi. “ Bana ne soruyorsun? Çık dışarı, git kendisine sor” demez mi sert bir ses tonuyla. Aptallaşıp kaldım. Ne yanıt vereceğimi de bilemedim. Bir paket Fransez desem, olacakmış ama bir Fransez deyince, iş karışmış. Ben sigara yerine meğer bir Fransız kadınının fiyatını sormuşum.

Kahkahalar birbirine karıştı lokantada. Duvarlarda yankılandı seslerimiz...

             

KAYBOLAN BİR GELENEK: MARTDOKUZU

Gilindire’de çocukluk yıllarımda baharın gelişinin büyük bir coşkuyla kutlandığı “Martdokuzu” adı verilen bir bayram vardı. Bu şenlik, tarım ve hayvancılıkla geçinen atalarımızın gerek kendileri gerekse hayvanları için çetin kıştan kurtuluşu simgelemekteydi. 21 Mart’tan itibaren artık karakış geride kalıyor, aydınlık artıyor, hava ısınıyor, toprak uyanıyor ve bereketli günler tekrar geliyordu. İşte bu nedenle de bir dönüm noktası, bir bahar bayramı olarak coşkuyla kutlanırdı “Martdokuzu”.

Bayram arifesinde, önce evlerde temizlik yapılırdı. Başka yerlerden kazılıp getirilen beyaz toprakla evin ocaklığı, iç duvarları ve tabanları yeniden sıvanırdı. Sonra evlerin önü süpürülür, çeşme ya da kuyulardan getirilen suyla da aklanıp paklanırdı etrafı.

Bayram sabahı en güzel elbiseler giyilir; genç kızlar Martdokuzu’ndan üç gün önce gül dibine sakladıkları rengârenk iplikleri çıkarıp kendilerine bilezik yapar, erkek çocuklar ise kırmızı beyaz iplik dolardı orta parmaklarına. Köy halkı, yediden yetmişe, yiyecek ve içecekleriyle mezarlıkta toplanıp azık karıştırırdı. Herkes kendi akrabasının mezarındaki otları yolar sonra da mezarların üzerine su boca ederdi. Çocuklarsa çam dallarına kurulan salıncaklarda sallanıp eğlenirlerdi. Gömütlük bir eğlence alanına, bir piknik yerine dönerdi.

Küslerin barışmasına, insanların kaynaşmasına olanak sağlayan bu buluşma, kardeşçe bir arada yaşamanın, paylaşmanın bir simgesiydi. Ayrıca geleneklerin sürmesine aracı olması, törelerin kökleşmesi ve toplumsal barışın sağlanması yönüyle de işlevseldi.

Daha sonra hep birlikte dere ve deniz kenarına gidilir; ateş yakılır, pikniğe orada devam edilirdi.  İnsanlar ateş ve su üzerinden atlardı. Bu arada deniz ya da dereye girenler de olur,  yıkananlar birbirlerine su serperdi.

İşte tam o günlerde, çıplak taşlı yamaçlarda, çalılık ya da çamları kesilmiş orman arazilerde, “nevruz çiçeği” adı verilen bir çiçek açardı. Bu çiçekleri uğur getirdiği inancıyla, kitap ya da defter sayfaları arasında kurutur ve saklardık.

Şimdi düşünüyorum da o yıllarda yalnızca bir eğlence ve dileklerin gerçekleşmesi için yapılan bir etkinlik olarak gördüğüm Martdokuzu kutlamaları, İslamlık öncesi Türk kültlerinden birçoğunun izlerini barındırıyormuş meğer bünyesinde. Bilindiği gibi, kült yüce ve kutsal bilinen varlıklara karşı duyulan saygı ve minnettarlığın gerektirdiği eylemleri gerçekleştirmektir.

Bilinen en eski devirlerden beri Türklerin yaptıkları törenlerde ataya saygı oldukça önemli bir yer tutmaktadır. Martdokuzu kutlamalarındaki gömütlük ziyareti, atalar kültünün bir gereği olmalıdır. Atalar kültünde ölen atanın ruhunun yeryüzünde kalacağı, bir takım üstün güçlerle donanacağı ve geride bıraktıkların hayatlarını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyebileceği inancı vardı. Bu nedenle ata ruhu yüce ve kutsaldı, ona saygı gösterilirdi.

Bu inanç yalnızca ataların gömütlerini değil aynı zamanda onların ocaklarını ve kullandıkları eşyalarını da kutsallaştırılmıştır. “Ata yadigârına” sahip çıkmanın ve onu korumanın önemi işte bu kültte yatmaktadır.

Türk kültüründe ateş, Tanrının bir armağanı olarak kabul edildiği için çok önemlidir. O, yaşamın, aydınlığın, kötülükten korunmanın, temizliğin, bolluk bereketin, aşkın, çoğalmanın, sağlığın simgesidir. Güneşin yeryüzündeki temsilcisi olduğu inanılan ateşe tükürülmez, ateş su ile söndürülmez, ateşle kesinlikle oynanmaz. Ateşin kötülükleri kovduğuna, hastalıkları yok ettiğine inanılır. Yaraları dağlamak, kuşun dökmek, eve gelen ağır misafirlerin ocağın yanına oturtulması da sanırım bu inançtan kaynaklanmaktadır. Ayrıca ateş toprağın uyanmasının da simgesidir.

Ateş ya da ocakla ilgili olarak dilimizde, “Ocağı sönesice!”, “Ocağına incir ağacı dikilsin!”, “Ocağında baykuşlar ötsün!”, “Ocağı batsın!”, “Ocağım söndü”, “Ocağı kör kalmak”, “Ocağı tütmek”, “Baba ocağı” gibi çok sayıda deyim de var. Bu nedenle evde ateşin yanmasına ve ocaktan duman çıkmasına çok önem verilir.

Günümüzde yayla köylerimizde çakal pavkırması ya da köpek uluması karşısında ocaktan ucu yanmakta olan bir odun alınır ve fırlatılır. Böylece olası bir felaketin o evden uzaklaştırılacağına inanılmaktadır.

Demek ki ateş üzerinden atlamak da ateş kültü ile ilgili olup, kötülüklerden arınmak için yapılmaktaymış.

 Suya gelince o, arınma, sağlık, huzur ve dileklerin kabul edilmesinde aracı olarak kabul görmektedir. Yola çıkanların arkasından, önce sağ salim yerlerine ulaşması ya da geri dönmesi dileğiyle su dökülmesi bundan olmalı. Martdokuzu kutlamalarında su üzerinden atlama, insanların birbirlerine su serpmesi, suya bakma, soğuk su ile yıkanma da su kültünün bir devamıymış.

 Ne yazık ki böylesine anlamlı, katıksız bir kültür öğesinin yaşaması için gereken özeni gösteremedik ve onu tarihin derinliklerine gömdük.

Ülke genelinde de durum aynı değil mi? Her nedense kültürü koruma bilincinin geliştirilmesinde yeterli başarıyı gösteremiyoruz.

Eğer boşalan kültür kaplarımızı kendimiz doldurmaz da başkalarının doldurmasına izin verirsek, gün olur ulusal kültürümüzün yerini küresel kültür alıverir. Bunu düşünmek bile korkunç! Ya bir de o günleri yaşarsak, ne olur halimiz?

ELİMİZ BOŞ DEĞİL

          Çelengileri yer yer düşmüş, balkonundaki tahtaların bir kısmı çürümüş, toprak damı yağmurlu günlerde akan, yeniden topraklanıp loğlanması gereken, iki katlı bir taş ev miras kalmıştı babamdan. Kıyısında köşesinde, musandırasında, tavandaki merteklerde, pardıların arasında yığınla anı gizliydi.

Ben bu evde doğmuşum. Salıncağımın kullapları çakılı duruyor latanın birinde. İki gözlü, tabanı ve duvarları çamurla sıvalı evimizin içinde dolaşırken, ana baba kokusu doluyordu ciğerime.

            İki gözlü bir de ahırımız vardı; birine hayvanlar bağlanır ötekine de saman dökülürdü. Ahırın üstünde, yuvağa oturmuş, düşünüyordum. Kasaba yavaş yavaş kentleşiyordu. Bundan sonra ahır ne işimize yarayacaktı? Ne öküzümüz vardı ne de samana ihtiyaç.

            Anam ve babamın acı tatlı günlerini geçirdikleri bu eski evi yıktırmaya da gönlüm razı olmuyordu. Yıkılırsa, bir yığın anıyı alıp götürecekti. Tek çıkar yol onu onartmaktı. Eskiyi onarmanın yenisini yaptırmaktan hem daha zor hem de daha pahalı olduğunu duymuştum. İstendiği kadar bakım yapılsın, bu evin süslenip püslenmiş yaşlı bir kadından farklı olmayacağını da biliyordum. Ne olursa olsun diyerek kararımı verdim. İnşaattan da hiç anlamıyordum; öncelikle iyi bir usta bulmalıydım. Ağustosun kavurucu sıcağında, sahilde usta bulmak hiç de kolay değildi. Toroslar'ın zirvesinde, Taşoluk’ta, buldum aradığım kişiyi. Konuşup anlaştık ama yapı için gerekli gereçleri yoktu. “Testere, keser, kerpeten, kalıplık tahta ve birkaç beşon satın alınacak” dedi usta. Diğerlerini anladım da “birkaç beş on” ne demekti?  “ Beş mi, on mu, kaç tane ve ne alacağız” diye sordum ona. Bastı kahkahayı sonra da açıkladı beşonun ne olduğunu.

            Ertesi gün malzemeyi aldık; iki de tanıdık işçi buldum. Öncelikle tahta balkon yıkılacak ve yerine beton olanı yapılacaktı. İki gün içinde pabuçlar döküldü. Kalıplar çakıldı, demir döşendi. Kum ve çimento da hazırdı. Beton dökmeye gelmişti sıra. İki işçi daha gerekiyordu. İşçilerden biri “ Benim tanıdıklarım var, yarın gelirken onları da getiririm” dedi. İşçi bulmak da zordu, çok kişinin işsiz olduğu bu şehirde. Bu sorun da çözümlenmişti, artık içim rahattı.

            Sabahleyin kalkıp geldiğim zaman, iki işçi ile bir de usta vardı harcı karan. “ Ne oldu, tanıdıklarını bulamadın mı” diye sorunca, aldığım yanıt karşısında şaşırıp kaldım: “ Bu sıcakta çalışılır mı” demişler.

            Çarşıya gittim. Kimin çalışıp çalışmadığını bilmiyordum; kendi ilçemde hem yerli hem de yabancıydım. Bir kahvehaneye girdim. Beş ya da altı masa vardı. Hepsi de doluydu, sabahın erken saatinde. Tilki kaçırtacak kadar da duman vardı o küçük mekânda. Herkese “Çalışır mısın” da denmezdi. İşçi olmak, alın teriyle para kazanmak ne ayıp ne de onur kırıcı bir işti ama ters bir yanıt almaktan korktuğum için, kahveciye sordum kimin işçilik yaptığını. Köşedeki masada iskambil oynayanları gösterdi parmağıyla.

            Yanlarına varıp bol şans diledikten sonra, beton dökmek için iki kişiye gereksim duyduğumu belirttim. Üçü, kâğıttan başını kaldırıp yüzüme bakmadı bile. Dördüncüsü yanıtladı beni: “ Abi, çalışırdık ama elimiz boş değil.” Tepemden kaynar sular döküldü.

            Birisi yazık dese, ağlayacaktım. Sinirlerim tepemde döndüm çalışanların yanına. “ İşçi bulamadım. Herifler kağıt oynuyor, bir de elimiz boş değil diyorlar. Beni yarı yolda bırakmayın. Üçünüz dökün betonu, size yarımşar yevmiye daha vereyim,” diye önerdim. Kabul ettiler. “Bunlar böyle,” dedi işçilerden biri ve ekledi “ Çay parası bile yoktur ceplerinde, çıkarken de yazdırırlar.”

            Hava kararmak üzereyken bitti beton işi. Çalışanlar, terleri soğumadan, aldı paralarını. Onlar da memnundu, ben de...  

IRMASAN YAYLASI

             Yaz gelince sivrisinekler cirit atardı Gilindire’de. Bu nedenle ilkyazda göçülürdü yaklaşık bin metre rakımdaki bir vadide kurulmuş Irmasan yaylasına.  Koyağın her iki yamacında küçük sekiler, meyve ağaçları ve üzüm bağları vardı. Yakalara serpiştirilmişti evler. Herkesin evi de kendi bağındaydı. Tek gözlü, toprak damlı taş evler. Her birinin önünde, üstüne pelit dalları atılmış, yanları yine pelitle örülü talvar denilen bir gölgelik. Elektrik de yoktu, su da. Aşağılardaki pınarlardan bakır helkelerle getirilirdi içme ve kullanma suyu.

   Kışlık yiyeceğin büyük bir bölümü yaylalardan temin edildiği için halkın hemen hemen hepsi yazın Irmasan’a, Libas’a ve Şeyhömer’e göçerdi. Orada sergi zamanı üzüm kurutulur, bulgur pişirilir, fasulye, erik, elma ve armut kakı yapılır ve tüm bunlar toprak damlara serilirdi. Bağ bozumunda, üzümler kesilir ve sepetlerle şıhranaya (şırahane) taşınır, üzümler çiğnenir, elde edilen şıra iri pekmez tavalarında kaynatılırdı. Kışın gelen misafire cevizli akide ikram etmek gelenekten olduğu için, tavada bir miktar pekmezi daha fazla kaynatırlar böylece bazen koyuluğundan içinde tahta kaşık kırılan akide yaparlardı. Pekmezler derilere konur birkaç kez merkeplerle Gilindire’ye taşınırdı.

          Yük gemisi iki haftada bir uğrardı Gilindire’ye. İşte böyle zamanlarda bir hareketlilik gözlenirdi iskelede. Bunun dışında kasaba, hayalet kente dönerdi. Birkaç memur ve esnaftan başka kimse kalmazdı sahilde.

              Geminin getirdiği tekel maddesi, gazyağı ve kalay, kayıklarla taşınırdı kıyıya. Boşaltılan yükün yerine de mevsimine göre üzüm, pekmez ve harnup yüklenirdi. Hamalların, tekne sahiplerinin cebi ancak o zaman para görürdü.

           Gemi umuttu, işti, aştı kasabalılar için.  Gelişi kasabada bayram havası estirirdi. Tekneciler, sandalcılar, hamallar dört gözle beklerdi onu. Veresiyeciler de, “Vapur gelince öderim” diyerek ikna ederdi bakkalı, kasabı. Haber bile salınırdı yaylaya göçenlere, gemiden onlar da nasiplensinler diye. Yük gemisinin geleceği duyulunca erkekler, altlarında eşekleri, yayladan gece yarısı, ayışığında ya da karanlıkta yola çıkardı.

            Çocuklar, yeniyetmeler, gençler, belinde azık, elinde sukabağı, sabahın köründe sığır gütmek için yollara düşerdi. Akşamı da dört gözle beklerlerdi bir araya gelip gıncırdağa binmek için.

   Hayvanları bağlarlar, yemeklerini yerler sonra da koşarlardı Bozuk bağa. Çalılar toplanır, ateşler yakılırdı. Bir cayırtı koyuverirdi havaya yükselen alevler. Bu bir çeşit haberleşmeydi yayladaki gençler arasında. Ateşi gören koşup gelirdi. Sürekli çalı çırpı, dal, odun atılırdı ateş harlı olsun diye. Bir kızıllık çökerdi karanlık vadiye. Çevreden, kurt ulumaları, çakal pavkırmaları, köpek havlamaları karışırdı onların gürültüsüne...

KARANLIKTAKİ SUSUZ GİLİNDİRE

           Gilindire evleri genellikle tek katlı, düz toprak damlı taş evlerdi. Tavanlarında, duvardan duvara mertekler uzatılır, üstüne pardı döşenir ve pür ile kaplandıktan sonra toprakla örtülür ve loğlanırdı. Duvarlar çamurla sıvanırdı. Taban, ev sahibinin ekonomik durumuna göre değişirdi; kimi toprak kimiyse tahta döşeliydi. Evler genellikle iki oda ve küçük bir sofadan oluşurdu. Odalar holün sağ ve solunda musandıra  denilen 3x3 ebadında ahşap bölmelerle ayrılırdı.

Odalardan birinde bir ocaklık bulunurdu. Yemek bu odada pişirilir, burada yenilirdi. Kasabada elektrik yoktu. Ocağın üstündeki tahta lambalıkta duran gaz lambasıyla aydınlanırdı oda.

Yere genellikle çul sererler, duvar diplerinde küçük minderler ve arkalarında ucu oymalı yastıklar ya da içine hasır basılmış halı yastıklar bulunurdu. Yerde yatılır sabahleyin yataklar toplanıp yüklüğe kaldırılırdı.

Tuvalet, bahçenin bir köşesinde derme çatma, çoğunun kapısında da bir çul parçası. Bahçede bazen evin altında ahır ve samanlık bulunurdu. İki katlı evlerin üst katında tahta balkon ve bir kenarında ise dama çıkmak için bir merdiven vardı.

O yıllarda her aile ekmeğini kendisi yapardı. Kadınlar hamur yoğurur, ekmek yapardı. Yapamayan ya da parası olan fırından satın alırdı ekmeğini.

Evlerde su da yoktu. Kullanma suyu kuyulardan, içme suyu ise çarşıdaki çeşmeden testilerle getirilirdi. 

Büyükalan ve Küçükalan tarıma ayrılmıştı. Buralarda arpa, buğday, mercimek ve burçak ekilirdi. Erkeklerin çoğu işsizdi; kimi çarşıda Gülnar’dan kum yüklemeye gelecek kamyonu bekler, kimi balığa çıkar kimi ise kahvehanelerde kâğıt oynardı.

Tarlada genellikle hanımlar ile delikanlılar çalışırdı; hayvanlarla uğraşmak da onların işiydi.

Gilindire’de fakir ve zengin sayısı oldukça azdı. Her aile kendi yağıyla kavrulur, geçinip giderdi. Komşuluk ilişkileri çok iyi düzeydeydi. Birisi ödünç bir şeyler istemeye geldiği zaman, geri çevrilmezdi.

Telefon yoktu, okuryazar azdı. Bir kişi, emanet bir şey ya da borç para istediği zaman, kendisi gidemezse, kendisine ait ve karşı tarafın tanıyabileceği ( kol saati, mendil, tespih, kimlik vb.) bir eşyasını bir aracı ile gönderirdi. Aracı bu eşyayı karşı tarafa ulaştırır ve gönderen kişinin selamını ve ne isteğini söylerdi. Aracının getirdiği nesneye dutu denilirdi. İhtiyaç giderilir ve dutu iade edilirdi. Dutuyu geri göndermemek çok ayıptı ve görgüsüzlük olarak kabul edilirdi.

Sayısı oldukça az olan esnafın da halk ile ilişkileri çok iyiydi.  Alışverişlerde söz yeterli ve geçerliydi.  İnsanların birbirine güveni tamdı. “Söz, namustur” ilkesinden asla vazgeçilmezdi.

GİLİNDİRELİ ŞAİR, YAZAR VE EĞİTİMCİ A. ZEKİ TEOMAN

Zeki Teoman’ın dedesinin dedesi İsmail Bey, Bilecik-Bursa dolaylarında bir Yörük beyidir. Bir karışıklıktan yararlanır ve vali benim diyerek Bursa Valilik makamına gidip oturur. Padişah Abdülmecit, onu Bursa’dan uzaklaştırmak için Kıbrıs valiliğine atar. İsmail Bey, İngilizleri Kıbrıs’a sokmamak için uğraşır, başaramayınca da intihar eder. Bayraktar Camii’nin avlusuna gömülür. Oğlu Mustafa Bey ticaretle, Mustafa Bey’in oğlu Hüseyin Bey ise  çiftçilikle uğraşır. Hüseyin Bey’in oğlu, A. Zeki Teoman’ın babası Mehmet Tevfik Bey, İngilizler tarafından Oxford Üniversitesi’nde okutulur. Mehmet Tevfik Bey, öğrenimini tamamladıktan  sonra, İngilizlere hizmet etmemek için, Anadolu’ya, Gülnar ilçesine kaçar. İlçe merkezi Gilindire’de Tapu Müdürü olur. Mehmet Tevfik Bey, günümüzde Gilindireli (Aydıncıklı) yaşlılar arasında Tapucu Mehmet Efendi olarak bilinmekte olup, Gülnar ilçesine yerfıstığını getiren ve ekimini sağlayan ilk kişidir.

Mehmet Tevfik Bey, Gilindire’nin ileri gelen ailelerinden Göğ Eselerden Kolcu (Tekel Memuru) İbil Ağanın  kızı Şerife ile evlenir. Böylelikle daha sonraları I. Dönem İçel Milletvekili olan Ahmet Şevki Göklevent ile akraba olur.

A. ZekiTeoman, 9 Mart 1912 yılında Gilindire’de doğar. Üç yaşına gelince de Gülnar ilçe yönetiminin Gilindire’den ayrıldığı ve yeni bir ilçe merkezi aradığı yıllar gelip çatar.

Gülnar’a bağlı yayla köylerinden hiçbiri, ilçe merkezi olmayı kabul etmeyince göçebelikten bıkan Kaymakam Gani Bey (Urfa), görevini bırakıp gider.

1915 Mayıs’ında ilçe yöneticileri, hem Müftü hem de Malmüdürü vekili, Müderris Mustafa Fevzi (Kırıt) Hoca, Tahrirat Kâtibi (Yazı İşleri Müdürü) Ahmet Şevki Göklevent, Tapu Müdürü Mehmet Tevfik Bey, Zeyne ve Ovacık nahiye (bucak) müdürleri ve köy muhtarlarıyla Bozağaç Köyü'nde toplanırlar. Memurların en yaşlısı Tapu Müdürü, Qxford çıkışlı Mehmet Tevfik Bey’i kaymakam vekili seçerler. 27 Mayıs 1916'da ilçe yöneticileri, Hanaypazarı'na gelir. Önce Kaymakamlık çadırı, çevresine de diğer dairelerin çadırları kurulur.

Zeki Teoman, Gülnar Fevzipaşa İlkokulu’da okurken, okula Talât Bey  adında bir başöğretmen atanır. Talât Bey bir izci grubu kurar ve onlarla çevre gezileri yapar. Zeki Teoman bunlardan birini şöyle anlatır: “İzcilerle Gilindire (Aydıncık) gezisi yaptık. Bu benim ilk gezindi. Baştangeçtilerle dolu bir gezi oldu. Doğduğum yerin denizini, dedemin evini, anıtmezar Dörtayak’ı, topluluk kurallarını o gezide öğrendim.”

Zeki Teoman, ilkokulu bitirince okumak ister ancak Gülnar’da ortaokul yoktur. Bir bakırcının yayına çırak girer. Kalaycılığı öğrenir, bakırcılığa geçer. Bir gün ustası sövüp sayar. Teoman da karşılık verir. Bu kez de ustası üzerine yürür. Kaçış o kaçış. Daha sonra bir yıl babasının yanına, Tapu dairesine gidip gelir. Kendi deyişiyle, “kâtip yamaklığı” yapar. Gece toplantılarında, büyükler ona şiir okutur. Ardından “Bu çocuk adam olacak,” derler. Büyük halası da, “Milli Eğitim Müdürü olasın, oğlum” diye hep dua eder. Teoman, halası ve duasıyla ilgili olarak şunları anlatır:

“Büyük halam Mustafa Kemal’den sonra en büyük adamın Milli Eğitim Müdürü olduğunu sanırdı. Çünkü Milli Eğitim Müdürü rahmetli Kâmil Bey kasabada törenle karşılanmıştı. Halamın da ömründe törenle karşılanan bir tek kişi vardı, o da Milli Eğitim Müdürüydü.”

Zeki Teoman, daha ilk gençlik yıllarında bile okumaya ve yazmaya çok düşkündür:

“… Ara sıra elimize geçen Silifke’nin ‘Taşeli’ gazetesini evire çevire okurduk. Hele elimize bir kitap geçmesin, elden ele dolaştırırdık. Üzerinde tartışmalar yapardık. Bir gün arkadaşlarıma:

-Gelin bir gazete çıkaralım!

Dedim. Düzeni kendimize göre olan “Gülnar” adlı gazeteyi çıkardık…”

El yazısıyla çıkardıkları gazeteyi arkadaşları da yazarak çoğaltırlardı. Birini camiinin duvarına, bir başkasını okulun kapısına asarlar diğerlerini de dağıtırlardı. Birinci sayıda Gilindire’ye yaptıkları geziyi anlatır. İkinci sayıda kasabanın ortasındaki mezarlığın daha sapa bir yere kaldırılmasını, gece korktuklarını yazar. Kaymakam Şefik Bey yazıları okur ve çok beğenir. Bunun üzerine kaymakam onu yardımcı öğretmen yapar. Ama bir gün sabrı taşar ve Kaymakamın oğlunu döver. Korkusundan kaçıp,  Çukurasma köyündeki çiftçileri Şükrü’ye sığınır ve iki gün dışarı çıkmaz. Daha sonra Kaymakam ona suçun oğlunda olduğunu söyler ama Teoman bir daha okula dönmez. Çıkardığı gazetenin üçüncü sayısında bu olayı anlatır. Okuyanlar çok beğenmiş yazıyı.

“… Beğenmişler ama, Kaymakam Bey:

-Bir daha gazete çıkarmasınlar!

Demiş. Bu da son oldu…” diyor Zeki Teoman.

Zeki Teoman alın teriyle kazanılmayan paraya tamah etmez, onu ‘yolda buldum’ diyerek cebine atıp harcamaz:

“ Bir gün hükümet konağının önünde, bir zarf içinde “10” lira buldum. Sahibini günlerce aradım, bulamadım, babama:

-Babacığım! Peki şimdi bu para ne olacak. Başkasının parası cebimde durdukça üzülüyorum. Sanki biri bana, bu parayı nerden aldın, diyecek gibi geliyor.

Yollu sordum. Babam benden bu sözü bekliyormuş:

-Sahibi bulunmayan paralar ya Kızılay’a ya da Türk Hava Kurumuna verilir.

Dedi.Götürdüm Türk Hava Kurumuna yatırdım. Kurum Başkanı Müftü Mehmet Altın:

-Sağol oğlum! Hava Kurumuna yardım Tanrı borcudur. Yardımın sevabı namaz kılmak kadar büyüktür.

Dedi. Gazi Mustafa Kemal adlı bir kitap armağan etti…”

Bir süre sonra okumak için evden kaçar ve 1932’de Adana Öğretmen Okulu’nu bitirir. 1933-1934 öğretim yılında, Mardin Gazi İlkokulu öğretmeniyken bir yılda üç üstünbaşarı alır. O, Türkiye’de bir yılda üç üstünbaşarı alan tek öğretmendir. 1936’da da Gazi Eğitim Enstitüsü’nde Tarih, Coğrafya Öğretmenliği yeterlilik sınavını kazanır.

Askerliğini Yedek Subay olarak yaparken, 1942’de Doğu Anadolu sınırlarında birçok silahlı çatışmaya katılır, Heretil Köyü’nde meydana gelen bir Türk-Rus çatışmasını yönetip kazanır.

1950’de ezanın Arapça oluşunu kınadığı için Milli Eğitim Müdürlüğünden uzaklaştırılır. 1956 yılında hürriyet ve devrimleri savunduğu için sürülür. 1958-1959 öğretim yılında İstanbul Kartal Merkez İlkokulu öğretmeniyken, Türkiye’de ilk kez “eğitimi güç çocuklar” konusunu ele alarak bir “gecikenler sınıfı uygulaması” yapar. Ertesi yıl ve sonra birçok ilkokulda, bakanlıkça deneme sınıfları açılır. 1959’da hapsedilir, öğretmenlikten atılır. 30 Mayıs 1960’da yeniden öğretmenliğe alınır.

Öğretmen, Başöğretmen, İlköğretim Müdürü, Türkçe-Edebiyat Öğretmeni ve Milli Eğitim Müdürü olarak görev yapan Zeki Teoman, 1972’de emekliye ayrılır. 1975 yılına kadar istanbul’da hiçbir ilkokula “Cumhuriyet” adının verilmediğini fark edince, Caddebostan’da yaptırılan bir okula Cumhuriyet İlkokulu adını verdirir. 1984’te Kadıköy Söğütlüçeşme camiinin minaresine ay yerine ayyıldız dikilmesine öncülük eder.

Teoman, şiirde yeni bir ölçü, “sözcük ölçeği” kuramı önerir, bu şekilde yazdığı şiirlerini “Kazanç” adlı kitabında toplar. Nurullah Ataç, 15/6/1952’de Teoman’a bu konuda şunları yazar:

“Teoman!

Gönderdiğin dört yırı okudum. Ölçek değişikliğini önce yadırgadım. Sonra Aruz ölçeği, Hece ölçeği olur da neden Sözcük ölçeği olmasın, dedim. Gel bu ölçeğe Tilcik ölçeği diyelim.

Ama benim için yır ve yırın güzelliği konudur. Daha başka yırlarını da beklerim.”

Arif Nihat Asya ise şunları yazar:

“Zeki!

Yırların güzel. Sözcük ölçeğin yepyeni. Seninle öğüneceğimiz günler yakın. Seni izliyorum. Gözlerinden öperim.”

28 kitabı yayımlanan A. Zeki Teoman 10 Mart 1990’da vefat eder. İçel Mektubu, Amazon Mirina, Okula Kaçan Çocuk, Gülnar Hatun, Kadıköy’ün Öyküsü, Kıbrıs’ın Öyküsü, Portakal Kokulu Mektup, Öğretmen Yaşar, Kazanç yapıtlarından bazılarıdır.

GİLİNDİRELİLER

                         

              Gilindireliler yöredeki diğer insanlar gibi tarım ve hayvancılıkla geçinirdi. Balıkçılık ya da ticaretle uğraşanlarsa bir elin parmakları kadardı. Gilindireliler de yoksuldu, civardaki köylüler de. Ama yokluk içinde olduklarını hiç de belli etmezlerdi. Yokken bile var derlerdi. Farklıydı o yılların insanları. İçtendi davranışları, sahte değildi gülüşleri. Yoktu art niyetleri. Gönül dostuydu, kara gün dostuydu onlar. Onurluydular; istemeyi ve muhtaç duruma düşmeyi hiç sevmezlerdi. Yok demenin ayıp ve küçültücü sayıldığı o yıllarda insanlık vardı, hatır gönül vardı, dostluk vardı, konukseverlik vardı. Hiçbir beklenti yoktu, ‘almak için vermek gerekir’ diye bir düşüncenin esamisi bile okunmazdı.

                 O insanlar yeşil kart, kömür torbası ve erzak dağıtılan günlerde yaşamadılar. Hep verdiler devlete; imeceye girdiler, vergi ödediler. Yoksullardı ama yine de devlete el açmadılar. En yoksulları bile çalmadı devlet kapısını. Alın terinden beklediler ne istedilerse. Erken yaşlanıp erken öldüler ama insanlığı yaşattılar. Ürettiler, dağıttılar ve paylaştılar. Ağa dediler birbirlerine. Ağırladılar, ağırlandılar onurlarıyla.

O günlerin insanı, veren elin alan elden daha üstün olduğunu çok iyi bilirdi. “Vallahi bende de yok” demez, boşuna yemin etmezdi. Camiye yüz metre kalarak sıvamazdı kollarını ve de oraya inandığı için giderdi, birilerinin safında görünmek için değil. Tertemizdi yürekleri. Onlardı insanlığı, dostluğu, dayanışmayı, sevgi ve saygıyı yaşatan, destanlaştıran. Onlardı özü de sözü de bir olan.

                   Ben de bu insanların yaşadığı yerde ve zamanda doğmuş olmaktan, onları tanımaktan hep gurur duydum. Ama gün oldu, devran döndü.  O insanlar teker teker çekip gitti. Gelenler de onların yerini tutamadı. Tüm yurtta olduğu gibi orada da almaya gelince koşan, vermeye gelince kaçan bir kuşak türedi. Ver elini diyene uzatılmaz oldu eller ama al elimi diyene çoğaldı sarılanlar…

KELENDERİS’TEN GİLİNDİRE'YE

                     Toroslar’ın eteğinde, toprak damlı genellikle tek katlı taş evlerin bulunduğu küçük bir sahil kasabasıydı, doğduğum ve çocukluk yıllarımı geçirdiğim tarihi kent Gilindire. Her tarihi kent gibi Gilindire’nin de bir kuruluş öyküsü vardır.

                     Gilindire’nin tarihi adı, günümüzden yaklaşık dört bin yıl önce, Zeus’un oğlu Hermes’in torunlarından Fenikeli Sandokos tarafından, Toroslar’ın eteğinde bir kale ve ticaret kenti olarak kurulmuş Kelenderis’tir.  Kelenderis, 19. yüzyılın başlarında, halk ağzında Gilindire’ye dönüşür. 1965 yılında da Gilindire adı, Akdeniz’in mavi karanlığına gömülür ve o yıllarda Gülnar’a bağlı olan bu nahiye, tarihi geçmişiyle hiçbir ilgisi olmayan Aydıncık adını alır.

  Kentin kuruluş mitolojisi hakkında Batılı kaynaklar şu bilgileri veriyor:

“Hermes ile Herse’nin Cephale adında bir oğlu olmuş. Cephale’e âşık olan Eos, onu Suriye’ye kaçırmış ve orada evlenmişler. Tithonos adında bir erkek çocukları dünyaya gelmiş. Tithonos’tan, Phaeton, ondan Astinoos ve ondan da Sandokos doğmuş. Sandokos Suriye’den Kilikya’ya gelmiş, orada Kelenderis şehrini kurmuş. Sonra Hyrie kralı Messagoras’ın kızı Pharnace ile evlenmiş ve bu evlilikten Kinyras dünyaya gelmiş. Kinyras da büyüyünce, halkının bir kısmı ile Kıbrıs’a geçmiş. Orada Baf kentini kurduktan sonra da Kıbrıs kıralı Pygmalion’un kızı Metharme ile evlenmiş. Daha sonra da Kıbrıs’a kral olmuş.

Kral Kinyras’ın, Myrrha adında, güzelliği dillere destan bir kızı vardır. Kral, kızının Aphrodite'ten daha güzel olduğunu iddia eder. Aşk ve güzellik tanrıçası da, kralın kızını kıskanır ve onu babasına âşık eder. Myrrha da dadısının aracılığı ile fark ettirmeden geceleri babasının yatağına girer. Kral birkaç kez birlikte olduğu kadının kızı olduğunu fark edince, Myrrha korkudan sarayı terk ederek ormana sığınır. Bilmeyerek girdiği bu ensest ilişkiden utanç duyan kral da, kızını öldürmeye karar verir ve peşine düşer. Myrrha kurtulmak için tanrılara yalvarır. Zeus, kıza acır ve onu Toroslar’a fırlatır. Orada onu mersin (murt) ağacına dönüştürür. Bir süre sonra bu ağacın kabuğundan nur topu gibi bir erkek çocuğu dünyaya gelir. Adı da Adonis. Büyüyünce de yakışıklı bir delikanlı olup çıkar. Aşk Tanrıçası Afrodit ona âşık olur.

Afrodit, sevgilisi Adonis ile ormanda gezip tozmaya başlar. Tanrıça’ya vurgun olan Savaş Tanrısı Ares, yakışıklı delikanlıyı çok kıskanır. Bir gün, Afrodit şerefine düzenlenen bir av partisinde Ares, bir yabandomuzu salar Adonis’in üzerine. Hayvan yaralar onu. Ölümle pençeleşir Adonis. Afrodit onu kollarına alır ve sağaltmak üzere götürürken damlayan kanlar, kırmızı anemonlara dönüşür.

 Gilindire’deki Yörük Tepe, mart başında kıpkırmızı dağlalesine bürünür. Murt ise yaz ortasından sonbahara kadar beyaz çiçek açar yörede. Kasımdan itibaren de beyaz, üzerinde morumsu siyah lekeler bulunan, bol çekirdekli kekremsi meyveler verir.

Murt ve anemonun yörede bolca yetişmesi, çekiyor insanı mitolojik öykünün içine, nedense inanası da geliyor.

 

KOLCU İBİL AĞA VE DURSUN TEYZE

                      

                    İbil Ağa, 1800’lü yıllarda, Alanya’dan Gülnar’ın ilçe merkezi Gilindire’ye develerle mal getirip götüren tüccar Göğ Ese’nin oğludur ve Gilindire’de kolculuk yapmaktadır. Bir başka deyişle deniz kıyısındaki yalaklarda oluşan tuzu toplatmamakla görevlidir.

               Kolcu lakaplı İbil Ağa, üç kez evlenmiş. Son karısını da kaybetmiş,  sonbahar rüzgârında savrulmak üzereyken, bir çocuklu, dul Dursun Kadınla yolu kesişir. Serik Bahşişlerinden Mehmet Ağanın kızı Dursun Kadın girer bu kez de yaşamına.

                  Yörük ana Dursun Kadın, Serik Jandarma Karakolu’nda görevli bir rütbeliyle evlidir ve bir de oğlu vardır. Tayini çıkan komutan ev tutmak üzere kentten ayrılır. Gidiş o gidiş. Bir süre sonra Dursun Kadın, alır oğlunu yanına, düşer kocasının peşine. Ama rastlayamaz izine.  Nasıl olduysa kendini Gülnar’ın yeni ilçe merkezi olan Anaypazarı’nda bulur. Oğlu da artık on beş yaşlarına gelmiştir. Yeniyetme, anasını bu ilçede bırakarak çeker gider. O günden sonra Dursun Kadın, oğlundan hiç haber alamaz.

                 Genç Seriklinin, Tuzcu İbil’den nur topu gibi bir oğlu olur. Çocuğa iki dedenin adlarından oluşan “Memed Ese” adı verilir. Dursun Kadın’ın tek oğlu Mehmet İsa okuyup öğretmen olur. İsa Çevik olarak bilinen “Mehmed Ese”, Gilindire’nin ileri gelenlerinden Tevfik Yıldırım’ın kızı Gülseren ile evlenir.

                 Ben 1950’li yıllardan anımsarım Dursun Teyze’yi. Dörtayak Anıtmezar’ın hemen dibinde, iki katlı bir evde yalnız yaşardı. Anıt ile batısındaki dere arasına sıkışıp kalan küçücük bir patika, varır dayanırdı, derme çatma bir kapsaya. İşte oradan girilirdi biberiye ve haşhaş bulunan bahçesine. Evinin önünde, kenarında çok sayıda saksının dizili olduğu yüksekçe bir de tahtalığı vardı.

                Dursun Teyze bahçesine girilmesinden pek hoşlanmazdı. Oraya giren çocuklara çok kızar ve onları bazen taşla, bazen sopasıyla kovardı. Alt sekide koca koca badem ağaçları vardı. Şubat gelince, çiçeklere bürünür, mart içinde de iri iri çağlaların yüküyle yerlere kadar eğilirdi. Kütür kütür çağlalar. «Ye beni, ye,» der gibiydiler. Ama onları Dursun Teyze’ye yakalanmadan yemek bayağı zor olurdu.

                 Bir gün, ağaçlardan birine tırmandım. Tepesine varınca, dala oturmuş çağla devşiriyordum. Dursun Teyze beni görüp, ağacın altına gelmiş, bağırıyordu:

-İn aşağı, bacaksız!

           İnmeye başladım. Çok korkuyordum. Kanatlanıp uçuvermek istiyordum. Derken bastığım dal kırılıverdi ve sırtüstü düştüm. Çakılıp kaldım yere. Ağzım kocaman açılmış, sanki dilim boğazıma akmaya başlamıştı. Nefes almakta zorlanıyordum. Bir anda dünyam karardı.

                 Sopası elinde, sert bakışları üstümde, Dursun Teyze bağırıp duruyordu:

- Vurayım mı sopayı? Bir daha çıkacak mısın ağacıma?

            Ellerimi havaya kaldırmış, ona yalvaran gözlerle bakıyordum. Bir yandan da ölümle pençeleşiyordum. Soğuk bir ter boşandı ve ölüm bir hışımla sıyırıp geçti beni.

- Kalk ayağa, diyorum sana.

                 Zorlanarak kalktım. Sık sık nefes alıp veriyordum. Üstümü başımı silkeledim.

- Tövbe et. Bir daha yapmayacaksın değil mi?

- Valla billa, bir daha yapmam.

              Değneğini bir iki kez vurdu kıçıma. Ama acıtmadı.

-Bahçemde seni bir daha yakalarsam, bacaklarını kırarım, anladın mı?  Çabuk defol şuradan.

               İpinden boşanmış dana gibi koşmaya başladım…

           Aynı akşam, Dursun Teyze, yemek saatinde, titreyen elinde içi turşu dolu bir sahanla bize geldi. Sofraya davet edildi. O da otururdu. Yemekte göz göze geldik. «Babana söyleyeyim mi» dercesine bakıyordu. Söylerse, babam kemiklerimi kırardı. Yemek süresince diken üstünde oturup durdum. Babam camiye gitmek üzere dışarı çıkınca ancak rahatlayabildim.

               Dursun Teyze, yemekten sonra, biraz kestirdi. Uyanınca da, gemici fenerini aldı, yaktı ve yalnızlığı ile baş başa kalmak üzere çekip gitti evine…

          Yıllar sonra, İstanbul’a yükseköğrenim için gittiğim zaman duydum, Dursun Teyze’nin çadırını söktüğünü, yükünü sardığını ve göçüp gittiğini. Yıl 1967 olmalı…

SARNIÇLI EV

 

                    Güneşli bir ocak sonuydu. Üç gündür yağan yağmur, sonunda mola verdi. Yukarıda kara bulutlar dağılmış, gökyüzü masmavi. Denizin rengi ise henüz düzelmemiş. Bulanık. Üzerinde odun parçaları.

Severim böyle havalarda gezmeyi. Görmek isterim, doğanın insanoğluna yapmak istediği uyarıları.

Dolaşmaya çıktım, elimde fotoğraf makinesi. Arabanın sık geçmediği bir yolda yürüyor, yağmur sonrası kokuları ciğerime dolduruyordum. Doğa uykusundan uyanmış, badem ağaçları da çiçek açmaya başlamıştı, Toroslar'ın yamacında kurulu bu sahil kasabasında.

                          Yoldan çıkıp bir bahçeye saptım. Diğerlerinden kireç ve kum harcıyla sıvalı taş duvarlarla ayrılmış bahçede, onlarca zeytin ağacı. Hepsi de birbirinden heybetli. Tarihin derinliklerinden geldiği belli. Böğürtlen bürümüştü ilk sekiyi. Girişin solunda, bir incir ağacı; yılların ağırlığından mı yoksa düşen yıldırımdan mı belli değil, ikiye taklamış. Kolları yerde, yaşama tutunmaya çalışıyor. Aşağıda yıkıma terk edilmiş bir Rum evi. Karşıda ise Kelenderis Kalesi. İskelede balıkçı tekneleri ve bir yat bağlı. Açıkta birbirini izleyen, öndeki büyük, arkadaki küçük iki ada. Ta uzaklarda Tuzburnu. Onun sağında da namaza durmuş bir adamın şapkasını andıran Yılanlıada. Ufukta Kıbrıs'ın dağları.

                          Bir kedi hışımla gelip önümdeki ağaca tırmandı. Çevreme şöyle bir bakındım, arkamda kara bir köpek ayağını kaldırmış bir badem ağacına siğiyordu. Yaşlı bir zeytin ağacını fotoğrafladım. Ardından da kontrolünü yaptım. Fotoğraf harikaydı ama ağacın dibinde boş bir şarap şişesi vardı. Sildim fotoğrafı. Şişeyi aldım, duvarın önüne götürüp diğerinin yanına bıraktım. Ölümsüzleştirdim yeniden, ölümsüzlüğün simgesi zeytin ağacını.

                     Güç ve kudret sembolü ağaçları geride bırakarak, indim ikinci sekiye. Sol tarafta birkaç yaşlı zeytin ağacı daha. Sağda ise kocaman yaşlı bir incir. Vardım üçüncü sekiye. Yan yana iki adamotu vardı burada. Yüzeyi pütürlü, sert, geniş, uzun, ucu sivri, kenarları kesik ve oval yaprakları, toprak hizasında yan yana dizilip bir daire oluşturmuşlardı. Biri mor, diğeri ise beyaza çalan beş yapraklı bolca çiçek açmıştı. Adasoğanları ise salıvermişlerdi iri yeşil kulaklarını. Az daha yürüdüm, yıkık evin yanına vardım. Bir karayılan akıp gitti taşların arasından, kayboldu duvarın deliğinde.

Köşede iki tavuk, kurumaya yüz tutmuş insan dışkısını didikliyordu.

                   Ocak ve bacası yıkılmıştı Rum evinin. Deveci Ali ile Rum kızının aşklarına tanık olan o sarnıç hemen yanı başındaydı. Rum babanın kızını sakladığı sarnıç. Genç kızınsa, "Hayır, inmek istemiyorum... Karanlığa gömülüyorum... Korkuyorum... Geri çekin beni... Egoist canavarlar! Sizden farklı düşünenlere saygılı olun. Atmayın onları karanlık deliklere. Siz beni değil, kendinizi korumaya çalışıyorsunuz. Önce insana saygılı olun. Çıkarın beni. Seviyorum işte Ali'yi. Kaçacağım yarın ona," diye haykırdığı sarnıç.

                Yörük oğlunun,"Merhaba, Ağam. Hoş geldin" dediğini duyar gibi oldum. Ve bir kez daha düşledim Rumların Gilindire'den göçünü, sallanan mendilleri, uzaklaşan yelkenlileri. Yüreğimi sızlattı bu ayrılık, dağılan mozaik.

                Bir "Pırrr" sesi duyunca baktım, bir güvercin uçup gidiyordu ama gagasında zeytin dalı yoktu...